Triết lý tình bạn của Aristotle: Khi vướng vào đói nghèo và những nỗi bất hạnh, người ta tìm đến tình bạn như là nơi nương náu duy nhất của mình

Aristotle được biết đến là một trong những triết gia phương Tây tài năng và có sức viết dồi dào nhất trong lịch sử. Không thể kết luận ông đã để lại bao nhiêu tác phẩm nhưng có thể khẳng định rằng nhiều công trình của Aristotle vẫn giữ nguyên giá trị của nó trong nhiều lĩnh vực đời sống hiện đại. Từ thiên văn học, vật lý đến đạo đức, kinh tế, gần như mọi lĩnh vực đều có dấu ấn của ông. Đã 2000 năm trôi qua, Aristotle vẫn là một trong số các nhà tư tưởng có tầm ảnh hưởng rộng rãi nhất trong lịch sử nhân loại.

Tầm ảnh hưởng của Aristotle trải rộng trên nhiều lĩnh vực và sẽ là thiếu sót lớn nếu không nhắc đến những triết lý nổi tiếng về tình bạn của ông. Đối với Aristotle, tình bạn là một trong những niềm vui lớn nhất cuộc đời, một cuộc đời đáng sống không thể thiếu những tình bạn thật sự và vững bền. Ông từng viết: 

Khi vướng vào đói nghèo và những nỗi bất hạnh, người ta tìm đến tình bạn như là nơi nương náu duy nhất của mình. Tình bạn giúp người trẻ thoát khỏi những lầm lỡ giống như cách người già tìm đến tình bạn khi họ cần sự chăm sóc, khi sức khỏe không còn sung mãn; tình bạn cũng khiến người ta cư xử cao thượng hơn vì đi hai người thì suy nghĩ và hành động chín chắn hơn.

Những tình bạn tình cờ

Aristotle chỉ ra hai kiểu tình bạn phổ biến chúng ta có được một cách tình cờ hơn là có chủ đích. 

Thứ nhất là tình bạn “có qua có lại”. Đối với kiểu tình bạn này, hai bên không gắn bó với nhau vì tình cảm mà chủ yếu vì lợi ích có thể nhận được từ đối phương. Đây là những mối quan hệ tạm thời: khi lợi ích kết thúc, tình bạn cũng kết thúc theo. Theo Aristotle quan sát, những mối quan hệ vì lợi ích sẽ phổ biến hơn ở những người lớn tuổi.

Điển hình cho kiểu quan hệ này là các mối quan hệ làm ăn. Bạn có thể rất thích dành thời gian bên nhau nhưng khi đối phương không thể thỏa mãn những nhu cầu của bạn nữa, sự gắn kết sẽ trở nên lỏng lẻo.

Kiểu tình bạn tình cờ thứ hai theo Aristotle là tình bạn dựa trên sự tương đồng về sở thích. Theo ông, kiểu tình bạn này phổ biến với những người trẻ hơn. Những người bạn đồng lứa có cùng niềm yêu thích với một môn thể thao là ví dụ cho mối quan hệ này. Nó được xây dựng trên cơ sở trạng thái cảm xúc phấn khích khi bạn cùng ai đó trải nghiệm một hoạt động cụ thể ở những thời điểm cụ thể.

Những tình bạn như vậy thường là những mối quan hệ chóng vánh nhất trong cuộc đời của mỗi người. Nhưng chuyện đó không quan trọng, miễn là cả hai bên đều tìm thấy sự hứng thú chung. Tất nhiên những mối quan hệ kiểu này sẽ kết thúc khi một trong hai người thay đổi sở thích hay thị hiếu. Nhiều người trẻ thay đổi sở thích một cách thường xuyên và thường thì bạn bè của họ cũng vậy.

Phần lớn các mối quan hệ bạn bè đều thuộc hai kiểu tình bạn tình cờ này, Aristotle không cho là đây là những mối quan hệ xấu nhưng ông cũng thấy rằng thiếu đi sự sâu sắc cũng khiến mối quan hệ bớt chất lượng hơn. Những tình bạn tình cờ như thế này cũng khá quan trọng, nhưng vẫn còn những điều quan trọng hơn.

Tình bạn dựa trên những đức tính tốt đẹp

Kiểu tình bạn cuối cùng mà Aristotle chỉ ra có vẻ là kiểu quan hệ được đề cao nhất. Thay vì dựa trên lợi ích và sở thích, tình bạn này được hình thành khi hai bên đề cao những phẩm chất của nhau. Đối với những mối quan hệ như thế này, mỗi người với những tính cách họ sở hữu thôi thúc hai bên gắn bó với nhau.

Tình bạn trên cơ sở đạo đức cần xây đắp bằng thời gian và niềm tin. Nó cũng phụ thuộc vào sự chín chắn, trưởng thành của mỗi người. Không chóng vánh và tạm thời, mối quan hệ này được củng cố qua thời gian và đòi hỏi hai bên phải duy trì và phát huy những đức tính nhất định để tình bạn tồn tại lâu dài.

Những người thiếu khả năng đồng cảm và quan tâm người khác hiếm khi xây dựng những mối quan hệ kiểu này vì họ có xu hướng tìm đến những mối quan hệ dựa trên lợi ích và sở thích hơn. Trong khi tình bạn vì những đức tính tốt đẹp lại cần thời gian và niềm tin để củng cố. 

Chúng ta dễ có mối quan hệ này với những người chúng ta đã chứng kiến họ trải qua những khoảng thời gian đen tối nhất và chứng kiến họ trưởng thành, hoặc là cùng họ đồng cam cộng khổ. Tình bạn này cũng có lợi và đem lại niềm vui. Khi bạn tôn trọng và quan tâm ai đó, bạn nhận lại niềm vui khi dành thời gian bên người ta. Nếu đối phương xứng đáng với tình cảm bạn cho đi, bạn cũng được lợi vì sức khỏe tinh thần của bạn được cải thiện.

Di sản của Aristotle

Chẳng phải tự nhiên mà những công trình của Aristotle vẫn được đón đọc kể cả khi đã 2000 năm trôi qua kể từ ngày ông rời xa cõi đời. Không phải mọi thứ ông viết đều đúng trong bối cảnh xã hội hiện đại, nhiều quan điểm của ông cũng vấp phải những luồng ý kiến trái chiều. Nhưng Aristotle đã truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ các nhà tư tưởng và triết gia đề cao vai trò của đạo đức trong mọi mặt đời sống, đặc biệt là các mối quan hệ.

Mặc dù Aristotle nhìn thấy giá trị trong những tình bạn dựa trên lợi ích và sở thích, ông nhận ra những mối quan hệ này thiếu đi chiều sâu và nền tảng vững chắc. Ông đề cao những tình bạn được xây dựng một cách có chủ đích khi hai người cùng trân trọng những phẩm chất của đối phương. Những tình bạn này được củng cố theo thời gian, ngay cả khi chúng không tiến xa hơn, chúng cũng sẽ tồn tại lâu bền.

Bạn bè phản ánh con người chúng ta. Những mối quan hệ với những người thật sự thân thiết định hình chất lượng cuộc sống của mối người. Đời quá ngắn cho những tình bạn nông nổi.

Phương Thảo